توجه: بخش‌هایی از این گزارش با موضوع «روز خبرنگار» با استفاده از هوش مصنوعی نوشته شده است.
شاید این موضوع در نگاه اول تعجب‌برانگیز باشد که چنین مسئله‌ای به‌صراحت اعلام می‌شود، اما واقعیت این است که در روزگار حاضر بهره‌گیری از هوش مصنوعی در تهیه خبر، گزارش‌های مکتوب و حتی مصاحبه‌های تفصیلی، به روندی اجتناب‌ناپذیر در میان بخشی از خبرنگاران و رسانه‌ها تبدیل شده است. این فناوری حالا نقش ابزاری کمکی یا حتی تسریع‌کننده را ایفا می‌کند؛ نوعی دوپینگ رسانه‌ای که به کاربرانش کمک می‌کند از رقبا پیشی بگیرند.
هوش مصنوعی بی‌تردید در حال متحول‌کردن صنعت خبرنگاری است و می‌تواند ابزاری قدرتمند برای افزایش بهره‌وری و کیفیت کار خبرنگاران باشد. اما این فناوری مانند تیغی دولبه، در کنار مزایایی چون سرعت، دقت و دسترسی سریع به اطلاعات، چالش‌ها و دغدغه‌های اخلاقی تازه‌ای را نیز به همراه آورده است که نیازمند تأمل جدی‌اند. بسیاری از کارشناسان و رسانه‌ها بر این باورند که هوش مصنوعی باید صرفاً به‌عنوان ابزاری مکمل و نه جایگزین خبرنگاران مورد استفاده قرار گیرد؛ چراکه بی‌توجهی به ملاحظات انسانی ممکن است در نهایت جایگاه خود خبرنگاران را نیز تهدید کند.
در نتیجه، مرز میان استفاده هوشمندانه از هوش مصنوعی و افتادن در دام وابستگی به آن، آن‌قدر باریک و حساس است که می‌تواند سرنوشت آینده خبرنگاری را رقم بزند.
در ادامه، گزارشی را می‌خوانید که به مناسبت روز خبرنگار با سه استاد برجسته حوزه ارتباطات و روزنامه‌نگاری تهیه شده است. این گزارش که با کمک هوش مصنوعی نگارش یافته، بر مبنای نظریه‌های ارتباطاتی، به بررسی چالش‌ها و مشکلات خبرنگاران و مسئله مشروعیت رسانه‌ها می‌پردازد.
«در ایران امروز، روزنامه‌نگاری هر چند با چالش‌ها و محدودیت‌هایی جدی مواجه است اما همچنان عرصه‌ای زنده و پرامید برای نقش‌آفرینی اجتماعی به شمار می‌آید؛ حرفه‌ای که عاشقانش در میان فشارهای مالی و محدودیت‌های اجتماعی و سیاسی، به عنوان پاسداران صدای مردم و حافظان شفافیت عمل می‌کنند. فضای رسانه‌ای کنونی، اگرچه با کاهش نسبی مخاطب و دغدغه‌های معیشتی همراه است، اما می‌تواند با بازنگری در ساختارها و تقویت فهم نقش رسانه‌ها، به سوی پویایی و تأثیرگذاری دوباره حرکت کند.
نظریه «مدل انتقال پیام» (Transmission Model) روزنامه‌نگاری را فرآیندی برای ارسال اطلاعات می‌داند اما امروز باید فراتر رفت و به مدل‌های تعاملی و انتقادی توجه کرد. بر اساس نظریه «مدل تعاملی» و «مدل انتقادی» ارتباطات، رسانه‌ها تنها کانال‌های انتقال پیام نیستند، بلکه فضایی برای گفت‌وگو، بازتاب انتقادات و تولید معانی مشترک در جامعه‌اند. در این چهارچوب، خبرنگاران نقش واسطه‌هایی فعال دارند که نه فقط اخبار را منتقل می‌کنند، بلکه به تولید دانش و فهم جمعی کمک می‌کنند و امکان اصلاح ساختاری و اجتماعی را فراهم می‌آورند.
هادی خانیکی ـ استاد ارتباطات ـ این نگاه انتقادی را با تأکید بر «فهم» روزنامه‌نگاری به تصویر می‌کشد؛ حرفه‌ای که فراتر از مهارت‌های فنی، نیازمند دغدغه مداوم برای یادگیری و بازخوانی شرایط است. او بر این باور است که خبرنگار باید زبان حال جامعه باشد؛ انعکاس‌دهنده واقعیت‌های تلخ و در عین حال نمایشگر ظرفیت‌های امیدبخش و فرصت‌های رشد. این امید نه خوش‌بینی بی‌پایه، بلکه تکیه بر ظرفیت‌های واقعی جامعه است که با نگاهی نقادانه و دقیق ساخته می‌شود.
علی اکبر قاضی‌زاده، روزنامه‌نگار پیشکسوت، آزادی رسانه و امکان تفحص در اموال عمومی را به مثابه رکن اساسی یک جامعه شفاف و سالم می‌داند؛ مفهومی که از منظر نظریه «عمومیت» (Public Sphere) هابرماس اهمیت فراوان دارد. او تأکید می‌کند که خبرنگاران با نگاهی انتقادی و مستقل، باید از حق مردم در اطلاع دقیق درباره مصرف منابع عمومی دفاع کنند؛ حقی که زمینه‌ساز کاهش فساد و تقویت اعتماد عمومی است.
محمد صدیقی، استاد روزنامه‌نگاری، با تکیه بر نقش رسانه‌ها به عنوان «نهاد چهارم» در دموکراسی، بر ضرورت حمایت از حقوق خبرنگاران و ارتقای جایگاه حرفه‌ای آنان تأکید دارد. او معتقد است رسانه‌ها باید به‌دور از فشارهای سیاسی و اقتصادی، به نقشی مرجع و هدایتگر جامعه تبدیل شوند؛ نقشی که با ایجاد اعتماد عمومی، زمینه‌ساز رشد فرهنگی و اجتماعی کشور است.
اهمیت حفظ مرجعیت رسانه‌های ایران در مقابله با تهدیدات و جنگ‌های روانی منطقه‌ای، از منظر نظریه «جنگ اطلاعاتی» نیز قابل بررسی است. رسانه‌های داخلی با اطلاع‌رسانی دقیق و هوشمندانه، می‌توانند نه تنها روحیه ملی و وحدت اجتماعی را تقویت کنند، بلکه به یک نیروی مقاومتی در برابر تبلیغات دشمن تبدیل شوند؛ نمونه‌ای که در جنگ دوازده روزه اخیر ایران و رژیم صهیونیستی به وضوح دیده شد.
در نهایت، روزنامه‌نگاری در ایران، هرچند در مسیر دشواری قرار دارد، اما با بهره‌گیری از نگاه انتقادی و تأکید بر نقش اجتماعی خود، می‌تواند همچنان به عنوان نیرویی حیاتی برای آگاهی‌بخشی، امیدآفرینی و تحول اجتماعی باقی بماند. تحقق این امر مستلزم حمایت‌های جدی‌تر، ارتقای امنیت حرفه‌ای و فراهم شدن امکانات لازم برای خبرنگاران است؛ چرا که بدون رسانه‌های آزاد و حرفه‌ای، آرمان جامعه‌ای شفاف، پویا و پیشرو عملا دست‌نیافتنی خواهد بود.»
منبع: ایسنا
