به گزارش اکوایران، دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ چالش‌های بزرگی برای ایران و عراق به همراه داشت و فشارهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی را بر هر دو کشور تحمیل کرد. به نوشته امواج‌مدیا، سیاست‌های دولت اول ترامپ باعث تشدید شکاف میان ایران و کشورهای عربی شد؛ کشورهایی که عراق همواره در تلاش بود آنها را برای تقویت صلح و همکاری‌های منطقه‌ای گرد هم آورد. پیش از بازگشت احتمالی ترامپ به کاخ سفید، این پرسش مطرح است: دوره دوم ریاست‌جمهوری او چه تأثیری بر ایران، عراق و روابط عربی-ایرانی خواهد گذاشت؟
فشار حداکثری و تقابل با ایران
کمپین «فشار حداکثری» ترامپ نه تنها با هدف محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران، بلکه برای کاهش نفوذ منطقه‌ای این کشور نیز طراحی شد. این سیاست پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای (برجام) در سال ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران آغاز شد. کشورهای عربی از این سیاست حمایت کرده و آن را مقابله با گسترش نفوذ ایران در عراق، لبنان، سوریه و یمن می‌دانستند. اما بغداد با دیدگاهی متفاوت به این سیاست نگریست، زیرا خاک عراق به میدان نبردی میان ایران، کشورهای عربی و ایالات متحده تبدیل شده بود.
در پی اجرای فشار حداکثری، درگیری‌هایی میان نیروهای آمریکایی در عراق و گروه‌های الحشدالشعبی (نیروهای بسیج مردمی) متحد ایران رخ داد که اوج آن ترور سردار قاسم سلیمانی در ژانویه ۲۰۲۰ بود. سردار سلیمانی حامل پیامی از تهران به محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی بود و قصد داشت از طریق نخست‌وزیر وقت عراق، عادل عبدالمهدی، آن را منتقل کند، اما در مسیر بغداد ترور شد. هدف پیام او تلاش برای از سرگیری روابط ایران و عربستان بود؛ روابطی که پس از حمله تندروهای ایرانی به سفارت سعودی در تهران در سال ۲۰۱۶ قطع شده بود.
ترور سلیمانی تنش‌ها را تشدید کرد و عراق را در آستانه جنگ قرار داد، در حالی که این کشور با اعتراضات مردمی و بحران‌های اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کرد. با تغییر دولت بغداد در می ۲۰۲۰ و روی کار آمدن مصطفی کاظمی که روابط نزدیکی با کشورهای عربی و غربی داشت، عراق نتواست تا اوایل ۲۰۲۱ در احیای دیپلماسی میان ایران، عربستان و دیگر کشورهای عربی موفقیت چندانی داشته باشد.
تحولات جدید در دوره دوم ترامپ
دوره دوم ترامپ در شرایطی متفاوت از دوره اول آغاز خواهد شد و پویایی‌های جدیدی در خاورمیانه به وجود آمده است.
پیشرفت‌های هسته‌ای ایران
پس از خروج ایالات متحده از برجام، ایران برنامه هسته‌ای خود را تسریع کرده است. جمهوری اسلامی اکنون در فاصله کمی از عبور از «آستانه هسته‌ای» قرار دارد. همچنین، تهران از احتمال تغییر سیاست‌های خود برای ایجاد بازدارندگی هسته‌ای سخن گفته است. ایران به امضاکنندگان اروپایی برجام هشدار داده که اگر آنها از مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌ها استفاده کنند، ایران ممکن است از معاهده عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) خارج شود.
تقابل ایران و اسرائیل
درگیری‌های مستقیم ایران و اسرائیل در سال‌های اخیر نگرانی‌های ایران را نسبت به خطرات سیاست‌های خصمانه آمریکا و متحدانش، به ویژه اسرائیل، افزایش داده است. در سال ۲۰۲۴ اسرائیل از حریم هوایی عراق برای حمله به ایران استفاده کرد و بغداد نگران حملات هوایی اسرائیل به گروه‌های مقاومت در عراق است.
بهبود روابط ایران و کشورهای عربی
در مقابل، بهبود روابط دیپلماتیک ایران با برخی کشورهای عربی، به ویژه عربستان سعودی، چشم‌انداز سیاسی منطقه را تغییر داده است. کشورهای عربی اکنون کمتر تمایل به مقابله با ایران دارند.
اقتصاد مقاومتی ایران
ایران با رویکرد «اقتصاد مقاومتی» توانسته است فشارهای اقتصادی آمریکا را تحمل کند و از بحران اقتصادی مشابه آنچه در دهه ۹۰ در عراق رخ داد، جلوگیری کند. با وجود تحریم‌ها، ایران توانسته است اقتصاد خود را مدیریت کرده و همچنان از شبکه محور مقاومت حمایت کند.
خشونت‌های ناشی از فشار آمریکا
رویکرد فشار حداکثری ترامپ و هم‌پیمانی او با برخی کشورهای عربی واکنش‌های ایران را به دنبال داشته است، از جمله حمله به نیروهای آمریکایی در پایگاه عین الاسد عراق و حملات حوثی‌ها به تأسیسات نفتی سعودی آرامکو.
عراق و هم‌پیمانی با ایران
عراق اکنون دولتی دارد که اکثر مقامات آن گرایش به ایران دارند و بغداد به یکی از نزدیک‌ترین نقاط به تهران تبدیل شده است. این هم‌راستایی مانع استفاده از عراق توسط ایالات متحده یا متحدان عرب آن علیه ایران می‌شود.
تغییرات احتمالی در سیاست‌های ترامپ
با توجه به تحولات اخیر، سیاست ترامپ در دوره دوم نسبت به دوره اول ممکن است تغییرات چشمگیری داشته باشد:
۱. توجه کمتر به تغییر حکومت ایران: ترامپ بارها اعلام کرده که هدفش تغییر حکومت ایران نیست و تمایلی به دخالت در امور داخلی این کشور ندارد. این احتمال وجود دارد که ترامپ بر کاهش تنش‌های هسته‌ای تمرکز کرده و فشار بر برنامه موشکی ایران را کاهش دهد.
۲. توسعه دیپلماسی به جای درگیری نظامی: ترامپ به شدت از مداخله‌های نظامی انتقاد کرده و در تلاش است تا با مذاکره و دیپلماسی تنش‌ها را کاهش دهد. این رویکرد ممکن است به ایران کمک کند تا فشارهای اقتصادی و سیاسی کمتری را تحمل کند.
۳. دیپلماسی غیرمتعارف: ترامپ به استفاده از دیپلماسی غیرمتعارف و ابزارهای اقتصادی شناخته شده است. او به خوبی از پیامدهای منفی تحریم‌ها بر اقتصاد ایالات متحده آگاه است و به دنبال استفاده هدفمند از تحریم‌ها است.
۴. تمایل ایران به مذاکره: ایران نشان داده که اگر منافع ملی‌اش تأمین شود، آماده مذاکره با ایالات متحده است. کشورهایی مانند عمان، قطر و عراق نقش مهمی در تسهیل ارتباطات غیرمستقیم ایران و آمریکا داشته‌اند.
نتیجه‌گیری
با توجه به تغییرات جدید در منطقه، بازگشت ترامپ به کاخ سفید ممکن است فشار کمتری بر ایران وارد کند، به ویژه اگر تهران به سمت گریز هسته‌ای نرود و تقابل مستقیم خود با اسرائیل را پایان دهد. با این حال، در صورت عدم تغییر سیاست‌ها و افزایش فشار، تنش‌ها و خطر درگیری در منطقه همچنان ادامه خواهد داشت.
منبع شهر خبر
