این روزها به دنبال قطعی اینترنت جهانی، بحث استفاده از شبکه ملی اطلاعات بر سر زبان‌ها افتاده است. اما اینترنت ملی چیست و آیا قرار است اینترنت بین الملل همیشه قطع باشد؟
پس از سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین، ناآرامی‌هایی در خیابان‌های کشور به خاطر اعتراض به قیمت بنزین رخ داد. به دنبال این ناآرامی‌ها دولت و مسئولان امنیتی کشور دسترسی مردم به شبکه جهانی اینترنت را قطع کردند و فقط دسترسی به سایت‌ها و خدماتی که بر بستر اینترنت داخلی هستند امکان‌پذیر شد. اینترنت همراه از صبح شنبه ۲۵ آبان و کل شبکه اینترنت از شب آن روز قطع شد. این اتفاق، بحث اینترنت ملی و جداسازی آن از اینترنت بین الملل را بر سر زبان‌ها انداخت. رسانه‌ها و مسئولان نیز از آزمایش موفق اینترنت داخلی یا شبکه ملی اطلاعات در این روزها خبر دادند، اما اینترنت ملی یا شبکه ملی اطلاعات چیست و آیا واقعا قرار است دسترسی مردم به اینترنت جهانی برای همیشه قطع شود؟
اینترنت ملی چیست؟
اگر به طور خلاصه بخواهیم بگوییم، اینترنت ملی یعنی وبسایت مراکز داده و خدمات داخلی مانند بانک‌ها و نهادهای دولتی بر روی سرورهای داخل کشور قرار بگیرند و بدون نیاز به اینترنت جهانی، امکان دسترسی به آنها وجود داشته باشد. در واقع اسم اینترنت برای آن خیلی مناسب نیست، چرا که شبکه ملی اطلاعات با اینترنت تفاوت دارد و یک شبکه داخلی است. ایده اولیه اینترنت ملی که اکنون با نام شبکه ملی اطلاعات شناخته می‌شود در سال ۱۳۸۴ مطرح شد.
سعید رضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کرده که این طرح از چینی‌ها الگوبرداری شده و تا سال ۱۳۹۸ که اکنون در آن هستیم، حدود ۱۹ هزار میلیارد تومان برای آن خرج شده است که از این ۱۹ هزار میلیارد، ۱۲ هزار میلیارد تومان سرمایه دولت و ۷ هزار میلیارد تومان برای بخش خصوصی بوده است. در سال ۱۳۸۹، راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد. قرار بود این برنامه تا سال ۱۳۹۵ به پایان برسد و بهره‌برداری از آن آغاز شود، اما تا پایان دولت دهم فقط مرحله آزمایشی و پایلوت آن انجام شد و در دولت یازدهم شاهد بهبود و ارتقای آن بودیم.
متولیان شبکه ملی اطلاعات اعلام می‌کنند که هدف اصلی این طرح، بالا بردن امنیت سایبری و قرارگیری داده‌های حساس کشور بر روی زیرساخت‌های داخلی است. همچنین طرح مذکور به نهادهای امنیتی کشور کمک می‌کرد تا ورود و خروج اطلاعات از کشور را زیر نظر بگیرند و از مراکز داده داخلی محافظت کنند. با این حال بسیاری از مردم و کارشناسان نگران این بودند و هستند که اینترنت ملی یا شبکه ملی اطلاعات باعث شود ارتباط مردم با دنیای بیرون قطع شود.
مسئولان کشور نیز بارها نگرانی خود نسبت به تهدیدهای امنیتی اینترنت را ابراز کرده‌اند. به عنوان مثال، معاون فنی وزارت اطلاعات در سال ۹۰ گفت شبکه اینترنت یک ابزار جاسوسی نیست، بلکه خودش تهدید و جاسوس است. علی مطهری، رئیس وقت کمیته مخابرات مجلس هم از راهکارهای فیلترینگ و محدود کردن سرعت اینترنت انتقاد کرد و گفت تنها راه حل کنترل اینترنت، راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است. اما رضا تقی پور، وزیر ارتباطات کشور در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱ در خصوص شبکه اینترنت ملی گفته بود به زودی اینترنت داخلی جایگزین اینترنت جهانی خواهد شد و با اجرای این شبکه، سرویس‌های متنوع اینترنتی با قیمت ارزان در اختیار مردم قرار می‌گیرد.
سید سعیدرضا عاملی، رئیس دانشکده مطالعات جهان در دانشگاه تهران و عضو شورای عالی فضای مجازی نیز می‌گوید پروژه شبکه ملی اطلاعات یکی از اقدامات بزرگ در حوزه فضای مجازی است که متاسفانه از آن سوءبرداشت شد و به غلط اینترنت ملی نام گرفت. در حالی که ماحصل این پروژه می‌توانست ماندگاری و ذخیره داده‌ها و اطلاعات در فضای مجازی باشد.
از سوی دیگر معاون وزیر ارتباطات در سال ۹۵ در مراسم رونمایی از فاز دوم شبکه ملی اطلاعات اعلام کرد این وزارتخانه قصد دارد تعرفه‌ها را به گونه‌ای تنظیم کند که هزینه استفاده از اینترنت بین الملل ۱۰ برابر هزینه استفاده از اینترنت داخلی باشد. پس از آن هم در بسته‌های اینترنتی اپراتورهای مختلف، تعرفه اینترنت داخلی و بین‌الملل جدا شد.
همچنین همزمان با راه‌اندازی اینترنت ملی یا شبکه ملی اطلاعات، نسخه‌های داخلی جایگزین برای سرویس‌های مهم خارجی معرفی شد؛ به عنوان مثال آپارات به جای یوتیوب، موتور جستجوی ملی به جای گوگل، پیام رسان‌های داخلی به جای تلگرام و واتس اپ. با این حال به نظر می‌رسد هنوز طرح اینترنت ملی کامل نشده و کاربران در روزهای قطعی اینترنت با مشکلات زیادی مواجه بودند و بسیاری از کسب و کارهای آنلاین به حالت نیمه فلج درآمده‌اند. برخی از سرویس‌های داخلی مانند موتور جستجوی ملی نیز نتوانسته انتظارات را برآورده کند و به نیاز کاربران پاسخ بدهد.
مزایای شبکه ملی اطلاعات
به گفته مسئولان کشور، شبکه ملی اطلاعات یا همان اینترنت ملی فواید زیادی خواهد داشت که در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:
- ارائه خدمات دولت الکترونیک بر بستر شبکه ملی اطلاعات
- افزایش سرعت اینترنت
- استقلال اینترانت داخلی از اینترنت جهانی
- کاهش قیمت و هزینه‌های اینترنت
- امنیت اطلاعات کاربران به دلیل ذخیره شدن آنها در سرورهای داخلی
در این روزها که اینترنت جهانی قطع است، دسترسی به گوگل و موتورهای جستجوگر ممکن نیست و موتورهای جستجوی داخلی مانند پارسی جو و یوز هم به خوبی کار نمی‌کنند و به این ترتیب برای دستیابی به سایت‌ها و خدمات داخلی باید آدرس دقیق آنها را بدانید و توانایی جستجو در وب را ندارید.
محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در مورد پیشرفت شبکه ملی اطلاعات گفت:
در حال حاضر مردم بهترین قاضی هستند. هرچند از ناراحتی مردم بابت قطعی اینترنت باخبرم و به خودم هم در این چند روز اجازه استفاده از اینترنت را ندادم، اما مردم قضاوت می‌کنند که آیا خدمات داخلی آنها بر شبکه ملی اطلاعات دچار اختلال شده است یا نه. اگر شبکه ملی نبود امروز شاید ۲ میلیون راننده تاکسی اینترنتی و مردم در عذابی بزرگ گرفتار بودند و بانک‌ها نیز مختل بودند. زیرساخت شبکه ملی اطلاعات پیشرفت چشمگیری داشته، اما قبول کنید که کار بنده و وزارتخانه‌ام تولید محتوا نیست.
وزیر ارتباطات همچنین گفت چیزی به نام اینترنت ملی وجود ندارد. شبکه ملی اطلاعات به معنای قطع اینترنت نیست و قطع اینترنت به کارکردهای شبکه ملی اطلاعات، مردم و نظام هم آسیب می‌رساند. وی در خصوص ادعای سفیر آمریکا در آلمان برای تامین اینترنت در ایران اظهار کرد اکنون این ادعا ممکن نیست. آنها برای سال ۲۰۲۵ میلادی برنامه‌هایی دارند اما باید بدانند که ملت ایران نیازی به ادعای دروغین حمایت شما ندارند.
با این وجود صاحبان مشاغل اینترنتی بسیار نگران قطعی اینترنت جهانی هستند و بسیاری از مشاغل مرتبط با اینترنت دچار مشکل شده‌اند. به عنوان مثال خرید اوراق بورس در این روزها ممکن نبوده و بسیاری از سایت‌های داخلی هم به خاطر این که شبکه پشتیبانی خارج از کشور دارند از کار افتاده‌اند. از طرف دیگر به نظر می‌رسد هنوز زیرساخت‌های لازم برای راه‌اندازی اینترنت ملی فراهم نشده و تامین زیرساخت‌هایی مانند چیزی که در چین، روسیه و کره جنوبی شاهد آن هستیم، به تکنولوژی‌های ویژه‌ای نیاز دارد که کشور ما هنوز به آن نزدیک نیست. بسیاری از کارشناسان نیز معتقدند که در حال حاضر اینترنت داخلی و شبکه ملی اطلاعات پاسخگوی همه نیازهای مردم نیست و حتی برخی نمایندگان مجلس و مسئولان نیز بر این ادعا صحه گذاشته‌اند.
اینترنت ملی در چه کشورهایی اجرا شد؟
اما اینترنت داخلی که در کشورمان اجرا می‌شود در نوع خود منحصربه‌فرد نیست و پیش از این کشورهای دیگری نیز از اینترنت ملی استفاده کرده‌اند و به نوعی اینترنت خود را از اینترنت جهانی جدا کردند. یکی از این کشورها کره جنوبی است که پرسرعت‌ترین اینترنت جهان را به مردم خود ارائه می‌کند. کره‌ای‌ها از نظر آمادگی الکترونیک و پهنای باند هم رتبه اول را در جهان دارد و ۸۰ درصد پهنای باندش داخلی است. چین هم سال‌هاست که در کنار استفاده از اینترنت جهانی، از شبکه اینترنت داخلی خود بهره می‌برد و بیشترین تعداد موتور جستجوی ملی، سیستم عامل ملی و سرورهای ملی را دارد. چینی‌ها در جهان به ایزوله بودن اینترنتشان مشهور هستند و فیلترینگ در آن شدت پیدا کرده است، تا جایی که همین چند ماه پیش ۹۸۰۰ اکانت خبرگزاری را به دلیل انتشار محتوای نامناسب از دسترس خارج کرد. چین همواره به دنبال این است که محتوای دلخواهش را به مردمش برساند و به همین دلیل یک شبکه داخلی جدا از شبکه جهانی اینترنت شکل داده و حالا همین شبکه داخلی را نیز پاکسازی می‌کند.
هند هم نوعی از شبکه ملی اطلاعات را با نام «شبکه ملی دانش» راه‌اندازی کرده و برزیل هم هزینه‌های بسیار زیادی برای راه‌اندازی اینترنت داخلی کرده است. مدتی پیش هم در خبرها داشتیم که اینترنت روسیه ملی شده و به این ترتیب قانونی به تایید رسیده که بر اساس آن همه ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی باید ترافیک خودشان را از طریق سرورهای تحت مدیریت رگولاتور مخابرات روسیه مسیریابی کنند. این سرورها نقش کلید قطع اضطراری را ایفا می‌کنند و می‌توانند باعث قطع تمام ارتباطات خارج از کشور بشوند. پس از آن تمام ترافیک به شبکه اینترنت ملی روسیه با نام RuNet هدایت می‌شود. البته کارشناسان در این باره می‌گویند هدف روسیه هیچگاه استقلال اینترنتی و حفظ حاکمیت این کشور نبوده، بلکه آنها به دنبال ابزاری برای نظارت جمعی می‌گردند.
کره شمالی هم به خاطر سیاست‌های خاص خود، شبکه ملی با نام Kwangmyong راه‌اندازی کرده است. شهروندان کره شمالی دسترسی بسیار محدودی به اینترنت دارند و حتی اطلاعاتی منتشر شده مبنی بر این که این کشور فقط ۲۸ وبسایت دارد که بیشتر آنها مربوط به وزارتخانه‌ها، فرهنگ و هنر و گردشگری است. همچنین می‌گویند بیشتر وبسایت‌ها کند و ساده‌اند و خیلی به‌روزرسانی نمی‌شوند. البته تاکنون اطلاعات زیادی درباره شبکه داخلی کره شمالی منتشر نشده و قطعا آن می‌تواند خیلی متفاوت‌تر از اینترنت این کشور باشد.
در همین رابطه، سردار جلالی، رئیس سازمان پدافند غیر عامل می‌گوید چین سال‌هاست که اینترنت ملی خود را دارد و بستر متناسب با خود را در آن گسترش داده است و اکنون نیز روسیه این اقدام را انجام می‌دهد. فرانسه و برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا هم به دنبال ایجاد شبکه ملی اطلاعات هستند و اگر ما هم بخواهیم اقتصاد، فرهنگ، اقتدار و ارزش‌های خود را حفظ کنیم باید یک نگاه ملی و بومی به زیرساخت‌های فضای سایبری داشته باشیم.
جمع‌بندی
در مجموع، سال‌هاست که ایرانی‌ها در زمان استفاده از اینترنت با مشکلاتی مانند فیلترینگ و افت سرعت و حتی گاهی قطعی مواجه هستند. وجود شبکه ملی اطلاعات که از آن با نام اینترنت ملی نیز یاد می‌شود، اصلا بد نیست و اتفاقا می‌توان آن را به فال نیک گرفت، اما نباید این شبکه را جایگزینی برای اینترنت جهانی بدانیم و به این بهانه دسترسی آزاد مردم به اینترنت را قطع کنیم. همچنین شبکه ملی اطلاعات هنوز کامل نیست و راه زیادی برای تبدیل شدن به اینترنت ملی کامل و بدون نقص در پیش دارد که امیدواریم این ایرادها هر چه زودتر برطرف شوند.
