مهارت تشخیص فیک نیوز در دنیایی که هر روز ما را بمباران اطلاعاتی می‌کند، اهمیت فراوانی دارد. خبرهای جعلی را چگونه شناسایی کنیم؟
خبر جعلی یا فیک نیوز مقوله‌ی جدیدی نیست (این عبارت نخستین‌بار در قرن نوزدهم میلادی استفاده شد)؛ اما به‌دلیل همه‌گیرشدن شبکه‌های اجتماعی، خبرهای غیرواقعی بسیار سریع‌تر از قبل پخش می‌شوند. تا پیش از این‌که شبکه‌های اجتماعی از راه برسند، مردم در اکثر مواقع خبرها را ازطریق منابع رسمی دنبال می‌کردند، منابعی که نویسندگان آن‌ها موظف به رعایت یک‌سری پروتکل‌ها به هنگام نوشتن مطلب بودند تا از صحت آن‌ها مطمئن شوند.
اینترنت راه‌های بسیار متنوع‌تری برای تهیه، ارسال و مصرف محتوای خبری دردسترس مردم قرار داده است. اکثر کاربران امروزی ترجیح می‌دهند خبرها را از شبکه‌های اجتماعی دنبال کنند. سازوکار شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شود پخش‌شدن خبرهای جعلی بسیار ساده باشد. تشخیص معتبر‌بودن مطالبی که در شبکه‌های اجتماعی می‌خوانید، کمک شایانی به جلوگیری از پخش فیک نیوز می‌کند.
نگرانی درباره‌ی پخش فیک نیوز به‌حدی زیاد است که واکنش رسمی شرکت‌های بزرگ صنعت فناوری را نیز به‌دنبال داشته. فیسبوک، توییتر و گوگل که اکثر مردم ازطریق آن‌ها به اخبار دسترسی پیدا می‌کنند، رهنمود مشخصی برای مقابله با فیک نیوز دارند. با وجود تلاش از سوی شبکه‌های اجتماعی، همچنان شاهد پخش اخبار جعلی هستیم. افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان محتوای خبری بهترین راهکار دفاعی دربرابر پخش فیک نیوز است.
خبرهای جعلی گاهی اوقات به‌طورکامل حاوی اطلاعات نادرست نیستند. برخی از رسانه‌ها جملات گمراه‌کننده را در مقالاتی که به‌ظاهر دقیق و معتبر به‌نظر می‌رسند، جای می‌دهند. وقتی کاربر مقاله را با خواندن جملاتی که از صحت آن‌ها مطمئن است شروع می‌کند، بقیه‌ی مقاله را نیز به‌صورت ناخودآگاه معتبر می‌داند.
فیک نیوز یا خبر جعلی چیست؟
فیک نیوز به اطلاعات غلط یا گمراه‌کننده‌ای اشاره می‌کند که به‌عنوان مطالب دقیق به مخاطب نشان داده می‌شوند. در حالت کلی فیک نیوز دو دسته را شامل می‌شود. دسته‌ی اول مطالبی هستند که نویسنده عمدا آن‌ها را با اطلاعات گمراه‌کننده می‌نویسد. در این حالت فردی که مطلب را منتشر می‌کند از جعلی‌بودن آن اطلاع دارد؛ اما همچنان برای انتشار آن اقدام می‌کند.
دسته‌ی دوم فیک نیوز مقالاتی هستند که المان‌هایی از واقعیت را در خود دارند؛ اما در حالت کلی‌تر پر از اطلاعات گمراه‌کننده‌اند. یکی از دلایل انتشار چنین مطالبی ممکن است کم‌دقتی نویسنده و بررسی نکردن منابع مختلف هنگام نوشتن مقاله باشد. نویسنده همچنین ممکن است برای تأکید روی موضوعی به‌خصوص، در یک‌سری از زمینه‌ها بزرگ‌نمایی کند.
انواع فیک نیوز
در دسته‌بندی دقیق‌تر، فیک نیوز انواع متنوعی دارد. یکی از انگیزه‌های اصلی برای تهیه‌ی فیک نیوز، افزایش بازدید است. تزریق فلسفه‌ی احساس‌گرایی به مطالب خبری همیشه جواب می‌دهد و نوشتن روایت‌های عجیب‌و‌غریب یا انتشار مطالبی که باعث عصبانیت خواننده می‌شوند، بازدید آن‌ها را تضمین می‌کند. شماری از رسانه‌ها با تمرکز بر کلیک‌بیت تلاش زیادی برای افزایش بازدید انجام می‌دهند تا درنهایت درآمد تبلیغاتی خود را افزایش دهند.
نوع دیگر فیک نیوز، مطالب نادرست یا تحریف‌شده‌ای هستند که هدف اصلی‌شان گمراه‌کردن مخاطبان و ترویج دیدگاهی جانب‌دارانه است. در این دست مطالب معمولاً از برخی نقل قول‌ها و تصاویر رسمی استفاده می‌شود تا مقاله ظاهر جذاب‌تری پیدا کند.
یکی از عوامل کمترشناخته‌شده‌ای که موجب انتشار فیک نیوز می‌شود، مهارت نداشتن روزنامه‌نگار است. گاهی اوقات روزنامه‌نگار زمان کافی برای صحت‌سنجی اخباری که از آن‌ها مطلع شده است صرف نمی‌کند و هر آنچه را که از یک منبع شنیده، با مخاطبان به‌اشتراک می‌گذارد. رسانه‌های رسمی و دقیق در صورت اشتباه در مقالات، آن را اصلاح و به کاربران اطلاع‌رسانی می‌کنند. رسانه‌های خبری در این زمینه عملکردی شفاف دارند.
گاهی اوقات ممکن است مقاله تا حد زیادی دقیق و معتبر باشد؛ اما نویسنده تیتری گمراه‌کننده برای آن در نظر بگیرد تا تعداد کلیک روی مقاله افزایش پیدا کند. تمییز دادن تیترهای به‌اصطلاح زرد از تیترهای دقیق کار ساده‌ای نیست، بااین‌حال چنین تیترهای گمراه‌کننده‌ای به‌وفور در برخی از رسانه‌های بزرگ ایرانی دیده می‌شوند. در اکثر مواقع صرفاً تیتر و بخش کوتاهی از ابتدای متن مقالات در شبکه‌های اجتماعی به‌نمایش درمی‌آیند. انتخاب تیتر گمراه‌کننده می‌تواند موجب پخش فیک نیوز شود.
گاهی اوقات حتی منابع خبری بزرگ نیز فیک نیوز منتشر می‌کنند. رسانه‌ها برای بررسی جعلی‌بودن خبرها پروتکل‌های مشخصی دارند؛ اما گاهی اوقات همین پروتکل‌ها نیز دور زده می‌شوند. نمونه‌ی چنین موضوعی را بارها دیده‌ایم. مثلاً مدتی پیش فردی خودش را یک دختر اوکراینی جا زد و با مجله‌ی معتبر تایمز مصاحبه کرد. پس از انتشار مقاله، مشخص شد آن دختر وجود خارجی ندارد و هرآنچه ادعا کرده، نادرست بوده است.
سیاست‌مداران سرشناس معمولاً مطالبی که با آن‌ها موافق نباشند، به‌صراحت رد می‌کنند. در این حالت اگر مطلب مذکور دقیق باشد، رد‌کردن آن موجب پخش فیک نیوز می‌شود. دولت بریتانیا در سال ۲۰۱۸ استفاده از عبارت فیک نیوز را در اسناد رسمی، ممنوع و توصیه کرد هنگام صحبت درباره‌ی مطالب جعلی از عبارت‌های «غلط‌رسانی» یا «دروغ‌رسانی» استفاده شود.
فیک نیوز چگونه پخش می‌شود؟
به‌نوشته‌ی کسپرسکی، فیک نیوز و مطالب نادرست معمولاً از سوی وب‌سایت‌هایی منتشر می‌شوند که قصد دارند در زمانی سریع، بر سر زبان‌ها بیافتند. براساس تحقیقات، شبکه‌های اجتماعی اهرمی قدرتمند برای پخش خبرهای جعلی‌اند.
در شبکه‌های اجتماعی فیک نیوز بسیار زودتر از خبرهای واقعی پخش می‌شود، چون غالبا جذابیت بیشتری برای کاربران دارند. دلیل پخش‌شدن فیک نیوز این است که در نوشتن این نوع مطالب از ترفندهایی برای جلب توجه مصرف‌کنندگان محتوای خبری و برانگیختن احساسات آن‌ها بهره گرفته می‌شود. مقالات این‌چنینی غالبا شامل ادعاهای نگران‌کننده هستند و گاهی اوقات ترس و خشم را به مردم تزریق می‌کنند.
شبکه‌های اجتماعی تا حد زیادی بر الگوریتمهای نرم‌افزاری اتکا می‌کنند تا کاربر زمان بیشتری را در آن‌ها سپری کند. این الگوریتم‌ها به‌جای تمرکز روی دقیق‌بودن مطالب، آن‌ها را براساس معیارهایی مثل تعداد لایک و هم‌رسانی به‌نمایش می‌گذارند. اینستاگرام در سال‌های نه‌چندان دور صرفاً مطالب حساب‌های فالوشده را نمایش می‌داد؛ اما امروزه در صفحه‌ی اصلی نیز تعداد بی‌انتهایی از پست‌ها را براساس الگوریتم نرم‌افزاری نمایش می‌دهد. همین رویکرد در شبکه‌های اجتماعی، پخش فیک نیوز را بسیار ساده می‌کند.
شبکه‌های اجتماعی پلتفرمی برای پخش خبر هستند و ناشر خبر محسوب نمی‌شوند. به‌بیان بهتر، تعهدات قانونی نشریه‌های خبری شامل حال پلتفرم‌های اجتماعی نمی‌شود. بات‌های شبکه‌های اجتماعی تأثیر چشمگیری بر پخش فیک نیوز می‌گذارند، خصوصا در پلتفرمی مثل توییتر. بات‌ها می‌توانند تعداد فالورها، لایک‌ها و کامنت‌های حسابی به‌خصوص را افزایش دهند تا از نگاه مردم، آن حساب کاربری رسمیت بیشتری پیدا کند.
ترول‌های اینترنتی که به‌طورعمدی بحث‌های گمراه‌کننده به‌راه می‌اندازند نیز در پخش فیک نیوز نقش دارند. ترول‌ها گاهی اوقات برای غالب‌کردن تفکری خاص، از سوی برخی گروه‌ها پول دریافت می‌کنند. عباراتی مثل «کارخانه‌ی ترول» یا «مزرعه‌ی ترول» به گروه‌های پرتعدادی از ترول‌ها اشاره می‌کند که با هدف مداخله در تصمیمات سیاسی و مهم، به‌طورهدفمند فیک نیوز پخش می‌کنند.
به‌دلیل پیشرفت فناوری، پخش‌کنندگان فیک نیوز امروزه ابزار متنوع‌تری در دست دارند. دیپ فیک فناوری پرکاربرد ولی ترسناکی است که پخش فیک نیوز را وارد مرحله‌ی جدیدی می‌کند. افراد سودجو می‌توانند با استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری، تصویر چهره‌ی فردی معروف را روی صورت فردی دیگر قرار دهند و مطالب نادرست را از زبان او پخش کنند. با تدوین حرفه‌ای ویدئو و برش دادن فایل‌های صوتی می‌توان اعتبار بیشتری به دیپ فیک داد.
نمونه‌ی دیپ فیک را در یکی از پربازدیدترین کانال‌های خبری تلگرامی دیدیم، جایی که ویدئویی از ایلان ماسک هنگام اخراج یکی از مدیران توییتر منتشر شد. ویدئو اصلی به مصاحبه‌ی ایلان ماسک و جو روگن ارتباط داشت؛ اما افرادی سودجو آن را ویرایش کردند و شماری از بزرگ‌ترین رسانه‌های ایرانی بدون رعایت اصول روزنامه‌نگاری، ویدئو دیپ فیک را دردسترس مخاطبان‌شان قرار دادند. تشخیص ویدئوهای دیپ فیک کار چندان سختی نیست، بااین‌حال فناوری روز‌به‌روز پیشرفت می‌کند و شناسایی ویدئوهای جعلی از ویدئوهای واقعی سخت‌تر می‌شود.
نمونه‌های فیک نیوز
از زمان روی کار آمدن مقوله‌ی خبررسانی، فیک نیوز نیز همواره همراه ما بوده است. گاهی اوقات خبرهای جعلی تبعات سنگینی در پی دارند و گاهی اوقات با هدف سرگرمی پخش می‌شوند. با این‌وجود، شماری از نمونه‌های فیک نیوز بیشتر از بقیه جلب توجه کرده‌اند.
ویروس کرونا
ویروس کرونا که به‌یک‌باره کره‌ی زمین را درنوردید، مشکلات متعددی برای مردم ایجاد کرد. این بیماری جان تعداد زیادی از مردم را گرفت، اقتصاد را تا مرز فلج‌شدن برد و بسیاری از پروژه‌های کاری را حداقل یک سال به تأخیر انداخت. همه‌گیری ویروس کرونا فرصت مناسبی برای افراد سودجو بود تا با انتشار اخبار جعلی، بازدید مطالب خود را افزایش دهند. در طول بحران کرونا، تعداد زیادی فیک نیوز منتشر شد.
یکی از عجیب‌ترین فیک نیوزهای مربوط به ویروس کرونا که بازدید درخورتوجهی در پلتفرم‌های اجتماعی داشت، مرتبط دانستن این ویروس به فناوری ۵G بود. حامیان این ادعا می‌گفتند ۵G سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کند و ویروس‌ها با اتکا بر ارتباط رادیویی، راحت‌تر پخش می‌شوند. این ادعا را بارها منابع رسمی با ارائه‌ی اسناد علمی رد کردند؛ اما همچنان مردم به پخش ادعای مربوط به ارتباط ۵G و کرونا علاقه نشان دادند.
انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا
فیک نیوز و اطلاعات گمراه‌کننده در جریان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا به معضل بزرگی تبدیل شد. یک گزارش مستقل نشان داد بخش زیادی از اخبار جعلی مربوط به انتخابات آمریکا را نوجوانان ساکن مقدونیه تهیه کرده‌اند. این افراد متوجه شده بودند که هرچه خبرهای گمراه‌کننده‌ی سیاسی بیشتری بنویسند، بازدید مطالب‌شان بیشتر می‌شود و درنهایت درآمد بیشتری به‌جیب می‌زنند.
بمب‌گذاری در ماراتن بوستون
در پی حادثه‌ی بمب‌گذاری در ماراتن بوستن در سال ۲۰۱۳، شایعه‌هایی مبنی‌بر دست داشتن دولت ایالات متحده در این اتفاق، پخش شد. گفته می‌شد آمریکا با ترفندهایی پیچیده قصد دارد از این حادثه برای اهداف سیاسی‌اش سوءاستفاده کند. در پی وقوع حادثه‌های تروریستی در سراسر دنیا، غالبا خبرهای جعلی بسیار زیادی با محوریت «عملیات پرچم دروغین» منتشر می‌شود.
جذاب‌ترین مرد دنیا
وب‌سایت The Onion در سال ۲۰۱۲ مقاله‌ای منتشر کرد و مدعی شد که مطابق‌با نظرسنجی‌ها، کیم جونگ‌اون، رهبر کره‌ی شمالی، جذاب‌ترین مرد دنیا است. درحالی‌که مقاله لحنی طنزآمیز داشت، شماری از رسانه‌های شناخته‌شده‌ی چینی، آن را بازتاب دادند.
اخراج مدیر توییتر در پخش زنده
هفته‌ها است که ایلان ماسک و توییتر به تیتر یک بسیاری از رسانه‌های فناوری تبدیل شده‌اند. ماسک به‌محض تصاحب توییتر، مدیران عالی‌رتبه‌ی این شبکه‌ی اجتماعی را به بیرون از ساختمان مرکزی هدایت کرد. در آن دوران که اخراج مدیران توییتر به خبری همه‌گیر تبدیل شده بود، شماری از رسانه‌های پربازدید ایرانی ویدئویی دیپ فیک منتشر کردند که هیچ ارتباطی به ماجرای توییتر نداشت. در آن ویدئو، ایلان ماسک یکی از مدیران توییتر را اخراج می‌کرد.
نخست این‌که ویدئو یادشده بخشی از مصاحبه‌ی ایلان ماسک با جو روگن بود که در یوتیوب دردسترس است. در هیچ بخشی از آن ویدئو به توییتر اشاره نمی‌شود. مصاحبه‌ی مذکور چند سال قبل از اعلام تمایل ماسک به خرید توییتر ضبط شد.
نکته‌ی دوم این‌که پس از تصاحب توییتر، تصویری از ایلان ماسک در کافه‌ی داخلی این شرکت منتشر شد. در آن تصویر فردی که ادعا شده بود در پخش زنده اخراج شده است نیز حضور داشت. ویدئو دیپ فیک ایلان ماسک با نگاهی ساده تشخیص‌دادنی بود و اشتباه رسانه‌های پربازدید در انتشار آن ویدئو در نوع خود بسیار عجیب به‌نظر می‌رسد.
عکس واقعی گوشی آیفون SE نسل جدید اپل در رستوران
مدتی پیش یکی از حساب‌های ناشناس توییتر تصویری فاش کرد که در ظاهر مدل جدید گوشی آیفون SE اپل را نشان می‌داد. شایعه‌ها می‌گویند این گوشی قرار است طراحی شبیه به آیفون XR داشته باشد. دستگاهی که در تصویر دیده می‌شد به‌راحتی ممکن بود کاربران را فریب دهد؛ اما نمای پشتی آن حقیقت را برملا می‌کرد: اپل در گوشی‌هایش جدیدش لوگو را به مرکز پنل پشتی منتقل کرده، درحالی‌که در تصویر منتسب به آیفون SE جدید، نیمه‌ی بالایی پنل پشتی از لوگوی اپل میزبانی می‌کرد.
رایگان‌شدن انسولین
حساب غیررسمی منتسب به شرکت داروسازی ایلای لی‌لی در توییتی نوشت انسولین رایگان می‌شود. این توییت را حسابی غیررسمی منتشر کرده بود؛ اما به‌شدت پربازدید شد و ساعاتی پس از انتشار آن، ارزش بازار ایلای لی‌لی چند میلیارد دلار افت کرد.
حضور تام کروز در تیک تاک
سال گذشته ویدئوهای منتسب به تام کروز، بازیگر معروف هالیوود، در تیک تاک خبرساز شد. در آن ویدئوها تام کروز را هنگام انجام کارهای مختلف و گفتن یک‌سری جملات حساس می‌دیدیم. درنهایت مشخص شد ویدئوهای تام کروز نتیجه‌ی استفاده از دیپ فیک هستند. آن ویدئوها با سرعت سرسام‌آوری در سراسر اینترنت پخش شدند.
فیک نیوز چه خطراتی به‌دنبال دارد؟
مردم در اغلب مواقع تصمیمات مهمی مثل رأی‌دهی به نامزدهای انتخاباتی یا مصرف دارو را براساس مطالبی که در اینترنت می‌خوانند، اتخاذ می‌کنند. همین موضوع اهمیت مقابله با فیک نیوز را بسیار بیشتر می‌کند.
وقتی مردم توانایی تشخیص خبرهای واقعی را نداشته باشند، درباره‌ی مسائل سیاسی و اجتماعی مهم، سردرگم می‌شوند. با افزایش فیک نیوز ممکن است بسیاری از مردم تمامی خبرها را با دید منفی بخوانند. این باعث می‌شود اعتماد عمومی به منابع خبری معتبر کاهش پیدا کند. خبرهای جعلی مربوط به دارو و حوزه‌ی پزشکی نظیر درمان کرونا یا سرطان ممکن است باعث شود که مردم تصمیماتی اشتباه درباره‌ی سلامتی خود بگیرند.
بسیاری از خبرهای جعلی به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که در بین کاربران تنش ایجاد کنند. با افزایش تنش، چنددستگی در جامعه افزایش می‌یابد. دانشگاه‌ها از دانشجویان انتظار دارند که برای نوشتن مقالات علمی، به منابع معتبر استناد کنند. دانشجویانی که از منابع غیرمعتبر استفاده می‌کنند، ممکن است درنهایت نمره‌ی کمتری دریافت کنند.
تشخیص فیک نیوز؛ چگونه خبرهای جعلی را شناسایی کنیم؟
تعداد منابع خبری به‌شدت افزایش یافته و شنیدن چندین روایت متفاوت درباره‌ی اتفاقی واحد، خواننده‌ها را سردرگم می‌کند. این‌جا است که اهمیت شناسایی فیک نیوز و تشخیص خبرهای واقعی از جعلی، پراهمیت‌تر می‌شود. قطعاً از خود پرسیده‌اید که خبرهای جعلی را چگونه می‌توان شناسایی کرد. تشخیص فیک نیوز گاهی اوقات کار ساده‌ای نیست؛ اما با رعایت برخی اصول کلی می‌توان با درصد خطای اندک، جعلی‌بودن خبرها را تشخیص داد.
منبع را بررسی کنید
آدرس وب صفحه‌ای را که مشغول بازدید از آن هستید، بررسی کنید. گاهی اوقات وب‌سایت‌های فیک نیوز در آدرس صفحات از کلماتی با املای عجیب استفاده می‌کنند یا سراغ دامنه‌های ناآشنایی نظیر infonet. و offer. می‌روند. ABC News یکی از سرشناس‌ترین نشریه‌های خبری است و مقالات معتبری منتشر می‌کند؛ اما مدتی پیش وب‌سایتی با آدرس abcnews.com.co که هیچ ارتباطی به این رسانه نداشت، شروع به پخش فیک نیوز کرد.
اگر با وب‌سایت مدنظر آشنایی ندارید، حتماً قسمت «درباره‌ی ما» را بررسی کنید. WTOE 5 News در بخش درباره‌ی ما می‌گوید که «یک وب‌سایت خبری فانتزی» است. سایت Boston Tribune که اخباری جنجالی پخش می‌کرد در بخش درباره‌ی ما تنها یک آدرس جیمیل گذاشته بود. این سایت قبلا Associated Media Coverag نام داشت و به‌یک‌باره تغییر نام داد.
ادعای اقدام خانواده‌ی اوباما برای خرید خانه در دبی را رسانه‌ی WhatDoesItMean.com پخش کرد که در بخش درباره‌ی ما می‌گوید «یکی از برترین وب‌سایت‌های دنیا در زمینه‌ی نظم نوین جهانی و تئوری توطئه» است. مؤسسه‌ی Snopes فهرستی از سایت‌های فیک نیوز تهیه کرده است که توصیه می‌کنیم حتماً نگاهی به آن‌ها بیندازید. بسیاری از افراد، ناخواسته به پخش فیک نیوز کمک می‌کنند. اگر از اعتبار مقاله مطمئن نیستید، هرگز آن را هم‌رسانی نکنید.
سابقه‌ی نویسنده را بررسی کنید
نگاهی به سوابق کاری نویسنده بیندازید تا جزئیات بیشتری درباره‌ی او کسب کنید. نویسندگان برخی سایت‌ها وجود خارجی ندارند. بررسی کنید که نویسنده‌ی مقاله، سابقه‌ی نوشتن خبرهای جعلی را دارد یا نه. آیا به‌طورکلی درباره‌ی موضوعی تخصصی مقاله می‌نویسد؟ آیا از نوشتن مقاله هدف به‌خصوصی را دنبال می‌کند؟ هرگونه انگیزه‌ی احتمالی را در نظر بگیرید.
خبرهای جعلی‌ای را که سایت abcnews.com.co پخش کرد، فردی به نام جیمی راسلینگ نوشته بود. در صفحه‌ی مطالب او اعلام شده بود که راسلینگ «دکتر» است و موفق شده «۱۴ جایزه‌ی پی‌بادی و چند جایزه‌ی پولیتزر» برنده شود.
اگر حقیقت داشته باشد، در نگاه اول تحسین‌برانگیز است، ولی چنین ادعایی حقیقت نداشت. هیچ فردی به نام جیمی راسلینگ تا لحظه‌ی نوشته‌شدن این مقاله موفق نشده است برنده‌ی جایزه‌ی پی‌بادی و پولیتزر شود. عکس منتسب به جیمی راسلینگ پیش‌تر در سایتی دیگر برای فردی به اسم داریوس روبیکس استفاده شده بود.
نگاهی به سایر منابع بیندازید
آیا سایر نشریه‌های معتبر خبری نیز درباره‌ی آن موضوعِ به‌خصوص مقاله نوشته‌اند؟ آیا در داخل مقاله، به منابع معتبر لینک داده شده است؟ اگر مقاله از نوع علمی است، داده‌ها از کدام ژورنال معتبر آمده‌اند؟ رسانه‌های حرفه‌ای رهنمودهای مشخصی برای نوشتن مقاله دارند و از منابع متعدد برای صحت‌سنجی استفاده می‌کنند. ما در زومیت هرگز مقاله‌ای را بدون منبع منتشر نمی‌کنیم. به‌محض دیدن یک خبر، در گوگل آن را جست‌و‌جو کنید تا به تعداد زیادی از مقالاتی دسترسی داشته باشید که درباره‌ی موضوعی به‌خصوص منتشر شده‌اند.
ذهنیت انتقادی داشته باشید
تعداد زیادی از خبرهای جعلی به شیوه‌ای هوشمندانه نوشته می‌شوند تا احساساتی قوی مثل ترس یا عصبانیت را تحریک کنند. ذهنیت انتقادی‌تان را حفظ کنید و از خود بپرسید که چنین مقاله‌ای چرا نوشته شده است؟ آیا مقاله بر پایه‌ی تفکری خاص بنا شده و در تلاش برای ترویج دادن آن است؟ آیا مقاله در تلاش است کاربر را به کلیک روی سایتی بیگانه ترغیب کند؟
داشتن ذهنیت انتقادی به‌خصوص در شبکه‌های اجتماعی اهمیت دارد. بسیاری از ما مطالبی را که در اینستاگرام و توییتر می‌خوانیم، بدون صحت‌سنجی می‌پذیریم. به‌محض دیدن مطالب جنجالی به‌دنبال منبع اصلی بگردید. در اینستاگرام تیک آبی نشان‌دهنده‌ی رسمی‌بودن حساب است. این‌گونه حساب‌ها کمتر فیک نیوز منتشر می‌کنند؛ اما حرف‌هایش قرار نیست همیشه صحیح باشد.
در توییتر اوضاع متفاوت است. سرویس هشت دلاری اشتراکی توییتر به تمامی کاربران امکان می‌دهد تیک آبی دریافت کنند. فریب تیک آبی توییتر را نخورید. توییتر بهشتی برای علاقه‌مندان به فیک نیوز است، چون الگوریتم‌هایش باعث می‌شوند که پست‌های جنجالی با سرعت زیاد به‌دست کاربران مختلف برسند. به‌محض دیدن خبرهای جعلی در اینستاگرام و توییتر حتماً آن‌ها را گزارش کنید.
ادعاهای مقاله را واکاوی کنید
مقالات خبری معتبر شامل بخش‌های زیادی نظیر داده‌های متنوع، آمار و نقل قول افراد متخصص است. اگر چنین بخش‌هایی در مقاله دیده نمی‌شود، چرایی آن را از خود بپرسید. گزارش‌های حاوی اطلاعات غلط در اغلب مواقع شامل تاریخ‌های غیردقیق یا جدول زمانی اصلاح‌شده هستند. تاریخ انتشار مقاله را به‌دقت بررسی کنید. ممکن است مقاله‌ای دو سال پیش معتبر بوده باشد؛ اما امروز یافته‌های جدید علمی آن را رد کند. بازنشر مقالات قدیمی، معتبر‌بودن آن‌ها در دنیای امروز را تضمین نمی‌کند.
دیدگاه‌ها را بررسی کنید
حتی اگر مقاله یا ویدئو دقیق و واقعی باشد، ممکن است چنین گفته‌ای درباره‌ی دیدگاه‌های زیر آن صدق نکند. گاهی اوقات لینک‌ها یا دیدگاه‌هایی که در زیر پست گذاشته می‌شوند در تلاش برای گمراه‌کردن کاربران هستند. ممکن است بات‌ها لینک‌هایی مخرب در بخش دیدگاه‌ها قرار دهند.
بی‌طرف باشید
همه‌ی ما یک‌سری باورها داریم. آیا عقایدتان می‌تواند روی قضاوت شما درباره‌ی معتبر‌بودن خبر تأثیر بگذارد؟ الگوریتمهای نرم‌افزاری شبکه‌های اجتماعی، پست‌ها را براساس سلایق شما می‌چینند. اسیر الگوریتم‌ها نشوید. هرچه منابع مطالعاتی خود را متنوع‌تر کنید، احتمالاً نتیجه‌ی دقیق‌تری درباره‌ی موضوعی خاص خواهید گرفت.
از طنز نبودن مقاله مطمئن شوید
وب‌سایت‌های طنزپرداز بسیار محبوب‌اند و گاهی اوقات تشخیص مرز بین مقالات جدی و مقالات طنز راحت نیست. سابقه‌ی آن وب‌سایت را بررسی کنید. آیا مقالات طنز منتشر می‌کند؟
عکس‌های مقاله را به‌دقت بررسی کنید
تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی می‌بینید، ممکن است ویرایش شده باشند. برای تشخیص تصاویر ویرایش شده باید به‌دقت بخش‌های مختلف آن را نگاه کنید. گاهی اوقات خط‌های صافی که در پس‌زمینه‌ی سوژه دیده می‌شوند، به‌یک‌باره حالت خمیده پیدا می‌کنند. سایه‌های عجیب، ناسازگاری سوژه با پس‌زمینه یا حتی رنگ پوستی که بیش از حد بی‌نقص به‌نظر می‌رسد، می‌توانند نشانه‌هایی برای جعلی‌بودن عکس باشند.
فراموش نکنید که خودِ عکس ممکن است دقیق و رسمی باشد؛ اما در مقاله‌ای گمراه‌کننده استفاده شود. با ابزار Reverse Image Search در موتور جست‌و‌جوی گوگل به‌دنبال منبع اصلی عکس بگردید.
از وب‌سایت‌های مخصوص صحت‌سنجی استفاده کنید
شماری از وب‌سایت‌ها در حوزه‌ی صحت‌سنجی مقالات فعالیت می‌کنند. این وب‌سایت‌ها که مواردی مثل Snopes و PolitiFact و Fact Check و BBC Reality Check را شامل می‌شوند و به‌سادگی دردسترس هستند. بسیاری از رسانه‌های بزرگ مثل رویترز و واشینگتن پست تیمی اختصاصی برای صحت‌سنجی خبرها دارند.
منبع: زومیت
