هوش مصنوعی و رباتیک به‌عنوان دو فناوری کلیدی در عرصه جهانی، تأثیرات عمیقی بر روند تحولات اقتصادی و اجتماعی دارند. در سال‌های اخیر، ایران با ایجاد زیرساخت‌های فناورانه، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و آموزش نیروی متخصص، گام‌های مؤثری برای تقویت موقعیت خود در این حوزه برداشته است. از انتشار مقالات علمی معتبر تا حضور در رویدادهای جهانی، ایران در مسیر پیشرفت جایگاه خود را تثبیت کرده است. این گزارش با بررسی جنبه‌های مختلف از جمله توانمندی‌های داخلی، همکاری‌های بین‌المللی و چالش‌های پیش‌رو، به تحلیل وضعیت کنونی ایران در حوزه هوش مصنوعی و رباتیک پرداخته است.
براساس گزارش‌ها، هوش مصنوعی و رباتیک به‌عنوان فناوری‌های تحول‌آفرین، در حال تغییر شیوه‌های صنعتی، خدماتی و پزشکی در جهان هستند. ایران نیز با توجه به اهمیت این فناوری‌ها، اقدامات متعددی برای توسعه زیرساخت‌ها و توانمندی‌های علمی خود انجام داده است. سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان، گسترش پژوهش‌های دانشگاهی و پرورش نیروی متخصص از جمله این اقدامات هستند.
با این حال، ایران با چالش‌هایی همچون کمبود زیرساخت‌های عملیاتی، فاصله بین تولید علم و کاربردهای صنعتی و محدودیت در همکاری‌های بین‌المللی روبه‌رو است. باوجود این موانع، دستاوردهای علمی و افزایش جایگاه ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی، گواهی بر ظرفیت‌های بالا در این زمینه است. این گزارش به تحلیل دقیق‌تر فرصت‌ها و تهدیدهای این حوزه پرداخته و تصویری از وضعیت فعلی و چشم‌انداز آینده ایران ارائه میدهد.
پیشرفت‌های ایران در رباتیک انسان‌نما: مطالعه موردی ربات سورنا
ایران در سال‌های اخیر موفق به توسعه ربات‌های انسان‌نما، به‌ویژه ربات سورنا، شده است. پروژه سورنا از سال ۱۳۸۷ با معرفی سورنا ۱ آغاز شد و اکنون چهار نسل از این ربات به مرحله تولید رسیده است. سورنا ۴، جدیدترین نسخه، با ویژگی‌های منحصر به‌فردی مانند تشخیص ۱۰۰ فرمان صوتی، توانایی تبدیل متن به گفتار، شبیه‌سازی حرکات انسانی و شناسایی ۱۰۰ شیء، نمایانگر پیشرفت‌های فنی ایران در این حوزه است.
ربات سورنا ۴ با ارتفاع ۱۷۰ سانتی‌متر و وزن ۷۰ کیلوگرم، دارای ۳۱ درجه آزادی است که امکان انجام حرکات پیچیده انسانی را فراهم می‌آورد. این ربات توانایی راه‌رفتن با سرعت ۰.۷ کیلومتر بر ساعت، تشخیص چهره و اشیاء، و حتی انجام حرکات مانند دست‌دادن و نوشتن را دارد. توسعه این پروژه با همکاری دانشگاه تهران و حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری صورت گرفته است.
سورنا ۴ در بین ۱۰ ربات برتر انسان‌نما قرار گرفته که نشان‌دهنده توانمندی‌های علمی و فنی ایران است. این موفقیت‌ها می‌تواند به‌ویژه در حوزه‌های پزشکی، امداد و نجات، و خدمات، کاربردهای فراوانی داشته باشد.
نقش دانشگاه‌ها در پیشرفت هوش مصنوعی و رباتیک
دانشگاه‌های ایران به‌ویژه دانشگاه تهران، تبریز و صنعتی امیرکبیر، با تمرکز بر تحقیق و توسعه در زمینه هوش مصنوعی و رباتیک، نقش مهمی در ارتقای موقعیت علمی کشور ایفا کرده‌اند. دانشگاه تهران با ۳۲۷ مقاله در این حوزه پیشتاز است و دانشگاه تبریز و صنعتی امیرکبیر نیز به‌ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
در زمینه رباتیک، دانشگاه‌های ایران دستاوردهای بزرگی داشته‌اند که پروژه ربات سورنا تنها یکی از این دستاوردهاست. این دانشگاه‌ها همچنین در رتبه‌بندی‌های جهانی، به‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی، جایگاه مناسبی دارند.
جایگاه ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی
ایران در تولید علم مرتبط با هوش مصنوعی، رتبه ۱۵ جهانی را دارد که این نشان‌دهنده فعالیت‌های علمی گسترده کشور در این زمینه است. در رباتیک نیز ایران با توسعه ربات‌های انسان‌نما و سایر فناوری‌های پیشرفته، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.
با این حال، در زمینه کاربرد عملی هوش مصنوعی در زندگی روزمره، ایران هنوز به جایگاه ایده‌آل نرسیده و در این حوزه در رتبه ۷۷ جهان قرار دارد. این فاصله نشان‌دهنده لزوم توجه بیشتر به تجاری‌سازی علم و فناوری است.
چالش‌ها و فرصت‌ها در توسعه هوش مصنوعی در ایران
ایران با وجود ظرفیت‌های انسانی و پژوهشی بالا، با چالش‌هایی نظیر کمبود نیروی متخصص، عدم هماهنگی با استانداردهای جهانی در نظام آموزشی و مهاجرت نخبگان روبه‌روست. از سوی دیگر، وجود نیروی متخصص جوان، سرمایه‌گذاری‌های دولتی و بخش خصوصی، و گسترش پژوهش‌های دانشگاهی می‌تواند فرصت‌های مناسبی برای پیشرفت فراهم کند.
نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در پیشرفت رباتیک
شرکت‌های دانش‌بنیان ایران با توسعه فناوری‌های نوین و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی، توانسته‌اند به ارتقای فناوری‌های رباتیک و صنعتی کشور کمک کنند. این شرکت‌ها به‌ویژه در زمینه توسعه ربات‌های پزشکی و صنعتی، نقش مؤثری ایفا کرده‌اند.
تاثیر هوش مصنوعی بر آینده مشاغل
هوش مصنوعی می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ شغل‌های جدید بسیاری ایجاد کند و به رشد اقتصادی جهانی کمک کند. در ایران نیز این فناوری می‌تواند به افزایش گردش مالی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید کمک کند، اگرچه برخی مشاغل سنتی ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند.
نتیجه‌گیری
ایران در سال‌های اخیر گام‌های بزرگی در زمینه هوش مصنوعی و رباتیک برداشته و توانسته جایگاه خود را در سطح جهانی تثبیت کند. برای حفظ این دستاوردها و ارتقای جایگاه کشور، لازم است که به توسعه زیرساخت‌ها، تعاملات بین‌المللی، و حمایت از نوآوری‌های داخلی توجه بیشتری شود. برنامه‌ریزی‌های استراتژیک و سیاست‌گذاری‌های دقیق می‌تواند راه را برای پیشرفت‌های بیشتر هموار کند.
